Co robić, gdy uzyskało się negatywne orzeczenie psychologiczne ze stwierdzeniem: „istnienie przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy”? O tym już wkrótce słów kilka.
Warto poczytać
Badania kierowców – czy można „oblać” psychotesty?
Czasami kierowcy zawodowi pytają „czy można „oblać” psychotesty ?” Odpowiedź brzmi: można! -tzn. można uzyskać orzeczenie psychologiczne ze stwierdzeniem: istnienie przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Jak może do tego dojść o tym poniżej słów kilka.
Przebieg badania psychologicznego (potocznie zwanego psychotechnicznego) kierowcy zawodowego nie jest efektem widzimisię danego psychologa, lecz wynika z Metodyki Przeprowadzania Badań Psychologicznych opisanej w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia (1). To właśnie tam umieszczono aspekty funkcjonowania, jakie należy poznać u kierowcy zawodowego (krótkie przybliżenie tych obszarów można znaleźć we wcześniejszym wpisie pt. ” Po co badania psychologiczne kierowców zawodowych”).
Psycholog wykorzystując rzetelne i trafne testy psychologiczne, specjalną aparaturę, wywiad i obserwację, zbiera dane na temat procesów poznawczych, osobowości i sprawności motorycznej badanego. Wszystko to po to, by stwierdzić brak dysfunkcji /lub ich istnienie/ w tych aspektach psychologicznych, które są istotne z punktu widzenia prowadzenia pojazdu.
I tak podczas badania, psycholog na podstawie zebranego materiału, może stwierdzić u osoby badanej pewne problemy, m.in:
–sprawność spostrzegania lub uwagi poniżej normy,
–sprawność procesów rozumienia i antycypacji poniżej normy,
–zaburzenia funkcjonowania społecznego,
–zaburzenia emocjonalne,
–obniżoną sprawność psychomotoryczną,
–cechy osobowości, które zwiększają prawdopodobieństwo prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.
Co ważne, stwierdzenie choć jednej dysfunkcji może już stanowić podstawę do wystawienia negatywnego orzeczenia. Nie zawsze jednak tak musi być. Jeśli bowiem istnieją mechanizmy kompensujące (równoważące) jakiś obszar, w którym badany uzyskuje wyniki poniżej normy, psycholog może wystawić orzeczenie o braku przeciwwskazań. Konkretne dysfunkcje zawsze są interpretowane w odniesieniu do danej osoby, jej doświadczenia, spowodowanych dotychczas kolizji drogowych, popełnianych wykroczeń na drodze oraz specyfiki stanowiska pracy.
Literatura:
(1) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 8 lipca 2014 r.w sprawie badań psychologicznych osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, kierowców oraz osób wykonujących pracę na stanowisku kierowcy
Autor: Mgr Rafał Matczyński
Badania psychologiczne kierowcy zawodowego – krótka charakterystyka
Jak już wcześniej pisałem, przebieg badania psychologicznego kierowcy zawodowego wynika z Rozporządzenia Ministra Zdrowia. To właśnie tam określony jest zakres badania, czyli te aspekty kierowcy, które psycholog musi wziąć pod uwagę wystawiając orzeczenie o braku lub istnieniu przeciwwskazań psychologicznych do pracy na stanowisku kierowcy.
Co ważne, nie istnieje ściśle określona procedura diagnostyczna oraz wykaz metod i narzędzi badawczych, które bezwzględnie muszą być wykorzystane podczas psychotestów. I właśnie dlatego badania psychologiczne dwóch kierowców zawodowych (nawet u tego samego psychologa) nie muszą być identyczne! Najważniejsze, by podczas badania psycholog dysponował metodami i urządzeniami pozwalającymi ocenić te cechy kierowcy, które mają znaczenie dla celu badania.
Badanie psychologiczne kierowcy zawodowego generalnie można podzielić na trzy części. Mianowicie na część pisemną, część aparaturową oraz krótki wywiad.
W części pisemnej osoba badana wypełnia testy umożliwiające określenie:
-spostrzegawczości,
-zdolności logicznego myślenia,
-zdolności koncentracji, przerzutności oraz podzielności uwagi,
-cech osobowości,
-sposobu radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
W części drugiej, realizowanej na aparaturze psychologicznej, bada się sprawność psychomotoryczną, czyli szybkość reakcji na bodźce oraz koordynację wzrokowo-ruchową. W praktyce przyjęło się, że psycholog określa również zdolność widzenia przestrzennego, widzenie w mroku oraz wrażliwość na olśnienie (oślepienie). Co jednak ważne, zaburzenia w obszarze tych trzech ostatnich funkcji nie mają znaczenia przy wypisywaniu orzeczenia psychologicznego. Nie oznacza to jednak, że są badane na próżno. Ich wynik (norma/poniżej normy) jest bowiem ważny dla lekarza medycyny pracy, który wystawia kierowcy orzeczenie lekarskie.
W ostatnim etapie badania psycholog przeprowadza rozmowę dotyczącą doświadczenia osoby badanej w prowadzeniu pojazdów, ewentualnych wypadków, przebytych chorób, problemów i zaburzeń.
Kolejność tych trzech, krótko scharakteryzowanych części, nie jest „sztywna”. Psycholog może rozpocząć wpierw od części pisemnej, następnie wykonać badanie na aparaturze, a na końcu przeprowadzić wspomniany wywiad. Równie dobrze może rozpocząć badanie od np. części aparaturowej.
Ile trwa takie badanie? Najtrafniejszą odpowiedzią jest: „to zależy”, a głównie od samej osoby badanej (od jej tempa pracy, uzyskiwanych wyników, itp). Średni czas takiego badania to około 85 minut.
Autor: Mgr Rafał Matczyński
„Ja tylko sporadycznie prowadzę auto służbowe, a jestem traktowany jak kierowca zawodowy”
Należy jasno powiedzieć: badania psychotechniczne kierowców zawodowych (czyli np. kierowców pojazdów, do prowadzenia których wymagane jest prawo jazdy kat. C) różnią się od badań kierowców prowadzących auta służbowe, gdzie wymagane jest tylko prawo jazdy kat. B.
Osoba, która po raz pierwszy trafia na badania psychotechniczne z powodu przypisania auta służbowego do jej stanowiska pracy, może odnosić wrażenie, że jest traktowana jak kierowca zawodowy. Rzeczywiście, kilka elementów jest wspólnych. Zdecydowanie jednak należy podkreślić, iż psychotesty kierowców zawodowych są bardziej obszerne i pozwalają ocenić więcej aspektów psychologicznych u osoby badanej.
Pracownicy wykorzystujący samochody służbowe, traktowani są przez lekarza medycyny pracy, jak osoby wykonujące prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej. I to właśnie z tym faktem wiąże się konieczność przeprowadzenia przez psychologa badań psychotechnicznych. Tacy kierowcy nie podlegają natomiast pod ustawy o transporcie drogowym zarezerwowane dla kierowców zawodowych.
Badanie psychologiczne pracowników prowadzących samochody służbowe (kat.B) trwa około 30-40 minut i składa się z trzech części:
–część pisemna (badanie procesów uwagi oraz wypełnienie krótkiego kwestionariusza),
–część aparaturowa (określenie szybkości reakcji na bodźce, koordynacji wzrokowo-ruchowej, zdolności widzenia przestrzennego, widzenie w mroku oraz wrażliwość na olśnienie),
–krótki wywiad dotyczący wypełnionego wcześniej kwestionariusza.
Autor: Mgr Rafał Matczyński
Badanie uwagi w testach psychologicznych kierowców
Odnoszę wrażenie, że „psychotesty” to najbardziej niezrozumiałe badania na świecie. O ile niektóre zadania są jeszcze do przyjęcia (a raczej do przełknięcia), w swoim gabinecie mamy testy, które budzą prawdziwą lawinę emocji. Do jednych z nich zaliczam test badający poziom koncentracji, podzielności i przerzutności uwagi, czyli Test Tablic Poppelreutera (1).
Czasami zdarza się, że badany spyta nieśmiało o zasadność wykonywanego testu. Szczególnie jeśli „coś” nie wychodzi. I tu pojawiły się już takie zarzuty jak: „po co mi te liczby, skoro ja tylko prowadzę auto?”, „muszę umieć kierować, a nie spisywać jakieś cyfry” i mój ulubieniec „te liczby są głupie!” [Zgadzam się z tym zarzutem! Liczby mogą uprzykrzyć życie, jeśli istota testu nie jest zrozumiała!]. Nie ma w tym nic zdrożnego. Sama się zastanawiam, po co neurolog uderza mnie w kolano młoteczkiem, po czym wzdycha i ceremonialnie oświadcza, że wszystko ze mną w porządku. Przecież w trakcie kierowania autem nie dostaję znienacka młotkiem w kolano! Można by zapytać z przekąsem neurologa „Po co mi Pan tak puka w to kolano, skoro ja tylko prowadzę samochód?!”
Takie testy też nie oddają sytuacji kierowania pojazdem. Ba! One nie mają tego robić. Służą do tego, żeby „coś”, a raczej jakąś funkcję sprawdzić. I tak nasza reakcja na uderzenie młoteczkiem w kolano informuje neurologa o pracy łuku odruchowego. Tak dla mnie ilość spisanych liczb w wyznaczonym czasie i popełnione błędy są informacją o procesach uwagi. Czym są owe tajemnicze procesy uwagi? Prosząc badanych o przepisywanie liczb w określonej kolejności, psycholog sprawdza u potencjalnego kierowcy poziom koncentracji, podzielności i przerzutności uwagi. Dzięki koncentracji uwagi jesteśmy w stanie wykrywać i reagować na określone bodźce w otoczeniu. Podzielność uwagi pozwala nam skupić się na dwóch lub więcej źródłach bodźców jednocześnie, a przerzutność daje nam zdolność przełączania pomiędzy dwoma zadaniami, za których przetwarzanie odpowiadają różne procesy przetwarzania informacji (2).
Choć terminy te mogą się wydawać skomplikowane dla osób, które mają mgliste pojęcie o funkcjonowaniu procesów poznawczych [badany ma prawo być laikiem w tym względzie! Idąc do okulisty wiem tylko, że będzie badał mi oko], z jednego względu są ważne dla wszystkich uczestników ruchu drogowego. Badania pokazują, że obniżone zdolności koncentracji, podzielności i przerzutności uwagi są powiązane ze sprawstwem wypadków drogowych (1)! Im bardziej zaburzona uwaga u kierowcy, tym większe ryzyko, że spowoduje on wypadek. Zadaj sobie pytanie, czy chciałbyś spotkać takiego kierowcę na swojej drodze?
W Teście Poppelreutera nie trzeba wypaść najlepiej. To nie egzamin na celujący. Zadaniem psychologa jest sprawdzenie, czy kierowca „jest w normie”, czyli czy potrafi na tyle się skoncentrować, dzielić oraz przerzucać uwagę, że ilość odnalezionych i spisanych liczb mieści się w wyznaczonych widełkach. Trudność pojawia się, gdy badany wypada poza normą. Co robimy i o czym to może świadczyć? O tym w następnym artykule.
Literatura:
(1) Łuczak, A., Tarnowski, A. 2011, Warszawa, Badania psychologiczne kierowców. Charakterystyka psychometryczna wybranych testów sprawności psychomotorycznej i procesów poznawczych.
(2) Ucińska, M. 2015, Warszawa, Metodyka przeprowadzania badań psychologicznych w zakresie psychologii transportu.
Autor: Mgr Agnieszka Matczyńska